دیوان دائمی دادگستری بینالمللیدیوان دائمی دادگستری بین‌المللی، در سال ۱۹۴۶ پس از انحلال دیوان دائمی دادگستری به وجود آمد و جانشین آن شد. مقر این دیوان در لاهه هلند قرار داشت و از نظر تشکیلاتی شباهت‌های زیادی بین آن دو وجود دارد. وظیفه دیوان فقط رسیدگی به اختلافات ارجاعی از طرف دولت‌ها نبود، بلکه باید در خصوص هر گونه اختلاف یا مطلبی که از سوی مجمع عمومی یا شورای جامعه ملل ارجاع می‌شد نظر مشورتی می‌داد و در نهایت دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی در تاریخ ۱۸ آوریل ۱۹۴۶ از طرف مجمع عمومی جامعه ملل رسماً منحل شد. ۱ - چگونگی تشکیل دیوانبه دلیل توسعه روابط بین‌المللی و نیز افزایش احتمال به وجود آمدن اختلافات بین‌المللی و از طرف دیگر تکامل راه‌های حل اختلافات بین‌المللی، در اواخر قرن نوزدهم تلاش‌هایی به عمل آمد تا یک دیوان حکمیت متشکل از افراد صلاحیت‌دار تشکیل شود تا کشور‌ها برای رفع اختلافات بین‌المللی خود به آن مراجعه کنند. برای همین در سال‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ کنفرانس‌های بین‌المللی صلح در لاهه هلند تشکیل شد تا یک دیوان حکمیت بین‌المللی به وجود آید، که این تلاش‌ها باعث به وجود آمدن دیوان دائمی داوری شد. [۱]
عباسی، سید باقر و سید حسین سادات میدانی، دادرسی‌های بین‌المللی دیوان بین‌المللی دادگستری در تئوری و عمل، انتشارات جنگل، سال ۱۳۸۴، چاپ اول، ص۱۱۰ تا ۱۱۲.
[۲]
گنجی، منوچهر، سازمان ملل متحد در تئوری، انتشارات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری موسسه انتشارات فرانکلین، سال ۱۳۵۲، چاپ اول، ج۱، ص۳۴۶-۳۵۰.
موسسه الیهوروت [۳]
دکتر خاور، محمدعلی، صلاحیت ترافعی دیوان بین‌المللی دادگستری، انتشارات بانک مرکزی، تهران، سال ۱۳۴۳، ص۱۸-۱۹.
هم در سال ۱۹۰۷ پیشنهاد کرد تا یک دیوان دادگستری جهانی که یک دستگاه قضایی بود، در کنار دیوان داوری بین‌المللی ایجاد شود تا قضاوت‌های بین‌المللی را بر عهده گیرد.در سال ۱۹۱۰ نیز اقداماتی توسط سه کشور آمریکا، انگلستان و فرانسه در این باره انجام گرفت، اما این اقدام به دلیل آغاز جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸) بدون نتیجه باقی ماند. در سال ۱۹۱۹ جامعه ملل ایجاد شد که دولت‌ها با شرایط معینی، حق عضویت در آن را داشتند. بر اساس میثاق، جامعه ملل ماموریت یافت که درباره حل مسالمت‌آمیز اختلافات بین‌المللی تلاش کرده و از کشمکش‌های بین‌المللی جلوگیری نماید. جامعه ملل شامل رکن قضایی به عنوان دیوان بین‌المللی یا دیوان حکمیت نبود، اما ماده ۱۴ میثاق، شورای جامعه ملل را موظف کرده بود که طرح تشکیل یک دیوان دائمی دادگستری بین المللی را تنظیم نماید و برای تصویب آن را به اعضای جامعه ملل ارائه دهد. ماده ۱۴ میثاق بیان می‌داشت که: «شوری طرح تاسیس دیوان دایمی بین‌المللی دادگستری را تهیه و برای تصویب به اعضای جامعه ملل پیشنهاد خواهد نمود.» [۴]
میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی سازمان ملل متحد، ماده۱۴.
در دسامبر سال ۱۹۲۰ از طرف شورای جامعه ملل پروتکلی ارائه شد، که در آن تشکیل یک دیوان دائمی بین‌المللی دادگستری پیش‌بینی شده بود و این پروتکل و اساسنامه از طرف بیش از چهل کشور و با اکثریت آراء به تصویب مجمع جامعه ملل رسید و تشکیل دیوان عملی شد، تعداد تصویب کنندگان اساسنامه تا اول سپتامبر ۱۹۳۹ از پنجاه کشور تجاوز نکرد و دیوان مقر خود را در لاهه هلند قرار داد. پس از تصویب اساسنامه آن از سوی دولت‌های عضو جامعه ملل، دیوان دائمی بین‌المللی دادگستری در تاریخ ۱۵ فوریه ۱۹۲۲ به ریاست لودر، حقوقدان هلندی رسماً در لاهه افتتاح شد. ۲ - وظایفوظیفه دیوان فقط رسیدگی به اختلافات ارجاعی از طرف دولت‌ها نبود، بلکه باید در خصوص هر گونه اختلاف یا مطلبی که از سوی مجمع یا شورای جامعه ملل ارجاع می‌شد نظر مشورتی می‌داد. ظرف آن مدت دیوان به ۷۹ پرونده (۵۰ پرونده ترافعی و ۲۸ تقاضای رای مشورتی) رسیدگی کرد. در مورد ۲۱ دعوای ترافعی قرار عدم صلاحیت و در مورد ۲۰ دعوای ترافعی رای ماهیتی صادر کرد. از ۲۸ مورد درخواست رای مشورتی فقط در یک مورد از دادن رای امتناع کرد و در ۲۷ مورد رای مشورتی صادر کرد. [۵]
دکتر خاور، محمدعلی، صلاحیت دیوان بین المللی دادگستری (دیوان لاهه)، انتشارات بانک بازرگانی ایران، تهران، سال ۱۳۴۳ ص۱۹.
با آنکه دیوان دائمی بین‌المللی دادگستری با تلاش جامعه ملل تشکیل شد، اما جزء تشکیلات و ارکان جامعه ملل نبود و دولت‌های عضو جامعه ملل عضو اساسنامه دیوان محسوب نمی‌شدند، اما در عین حال بودجه آن از طریق جامعه ملل پرداخت می‌شد و قضات آن هم از طریق جامعه ملل، به همان طریقی که در دیوان فعلی انتخاب می‌شوند، انتخاب می‌شدند. دیوان در مقایسه با دیوان دائمی داوری تحول بزرگی محسوب می‌شد، زیرا به درخواست جامعه ملل باید آراء مشورتی صادر می‌کرد و همچنین دولت‌ها می‌توانستند عضو اساسنامه آن شوند و قضات اجباری آن را در چهار چوب اساسنامه، چه به‌طور کلی و یا چه در خصوص اختلاف یا اختلافات معینی، بپذیرند و یا برای ارجاع اختلافی به آن با یکدیگر به طور دو یا چند جانبه موافقت‌نامه امضاء کنند. در این مدت دولت‌ها معاهدات و عهدنامه‌های متعددی را امضاء کردند که در آن صلاحیت حل اختلافات را به دیوان واگذار نمودند و همانطوری که در ماده ۲۶ اساسنامه آن پیش‌بینی شده بود، بعضی از دولت‌ها با صدور اعلامیه صلاحیت اجباری دیوان را پذیرفتند. ۳ - انحلال دیواندیوان دائمی دادگستری بین‌المللی تا سال ۱۹۳۹ـ سال حمله آلمان به هلند ـ عملاً مشغول به کار بود و از مؤسسات مفید بین‌المللی محسوب می‌شد. قضاوت‌های دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی تا سال ۱۹۴۶ که رسماً منحل شد، نقش زیادی در توسعه حقوق بین الملل داشت و پس از جنگ جهانی دوم در دیوان بین‌المللی دادگستری ادامه حیات داد. و در نهایت دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی در تاریخ ۱۸ آوریل ۱۹۴۶ از طرف مجمع عمومی جامعه ملل رسماً منحل شد. [۶]
میرزایی ینگجه، سعید، ایران و صلاحیت اجباری دیوان بین‌المللی دادگستری، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل، سال ۱۳۷۰، چاپ اول، ص۲۴-۲۶.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دیوان دائمی دادگستری بین المللی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۱/۲۱. رده‌های این صفحه : حقوق بین‌الملل عمومی | دیوان بین‌المللی دادگستری | روابط بین الملل | سازمان ملل متحد | مباحث حقوقی
|